1895

De gezusters Arntzenius. Twee meisjes op een chaise-longue, lezend in boeken van groot formaat. Het meisje links zit rechtop en heeft het boek op schoot. Het meisje rechts ligt tegen de rugleuning, het boek waarin zij bladert ligt op de bank. De meisjes met bruin haar dragen beide zwarte kleding met korte mouwen met daarover een wit schort en zwarte armwarmers. De donkerrode bank met gewelfde houten rand staat voor een muur waaraan een Perzisch tapijt is opgehangen. 
Dit schilderij is een portret van de zusjes Dora Arntzenius (1882-1948), links op de bank en en Elisabeth Arntzenius (1881-1936), rechts. Het is schilderij is gemaakt in 1896. Uit onderzoek is gebleken dat het is geschilderd in het interieur van Ewijkshoeve.

lijst hoogte inclusief: 52.90 cm
lijst breedte inclusief: 73.40 cm
lijst diepte inclusief: 5.00 cm
schilderij hoogte: 38.30 cm
schilderij breedte: 58.80 cm

Er is meer informatie over dit kunstwerk en de kunstenaar beschikbaar. Dit is op te vragen bij Museum Gouda.

Tekst (+ Engelse vertaling) geschreven in juli 2014 door conservator Hans Vogels voor het boek '100 Dutch Masterpieces in Detail' (uitgeverij Lecturis):

De zusjes Arntzenius

olieverf op doek (38.3 x 58.8 cm), 1895 (gesigneerd linksonder: WB Tholen 95)
inv.nr. 55498 (collectie Paul Arntzenius, schenking aan Museum Gouda 1964)

Willem Bastiaan Tholen (1860 – 1931) kan gezien worden als een late vertegenwoordiger van de Haagse School, de Hollandse variant op het impressionisme, maar ingetogen en atmosferisch van karakter.  Binnen het  oeuvre van Tholen nemen portretten een vooraanstaande plaats in. Vooralsnog is hij vooral bekend vanwege zijn landschappen, veel impressies ook van de kustlijn van de Zuiderzee waar hij met zijn eigen zeilschip, de lemsteraak ‘Eudia’  vanaf 1901 veelvuldig te vinden was. Niet zelden worden binnen de Haagse School landschappen  gezien als een vorm van portretteren, omdat natuur vooral gezien moet worden als gevoel, een stemming die tot uitdrukking wordt gebracht in een subjectief kunstwerk. Thematisch gaat Tholen echter verder, interieurs en zoals gezegd portretten, verbreden het spectrum van de Haagse School.

Tholen werd in 1860 in Amsterdam geboren maar groeide op in Kampen en ging in 1876 naar de Amsterdamse Rijksacademie. Hij bleef slechts een jaar maar behaalde nadien zijn ‘Acte van Bekwaamheid voor schoolonderwijs in het Handtekenen’.  Hij was toen net 17. Na het behalen van een tweede akte ging hij lesgeven, onder andere aan de avondschool in Gouda. Overdag werkte hij in de waterrijke omgeving. Tussentijds gaat hij in 1878 voor enkele maanden in de leer bij Paul Gabriël (1828-1903) die zijn atelier had in Brussel.  Ook toen Tholen in 1880 teruggekeerde naar Kampen bleef Gabriël hem als leermeester opzoeken, vaak werkten zij samen rond Kampen en, wat later ook in Giethoorn.

In februari 1885 bezoekt Tholen het landgoed Ewijkshoeve nabij Hollandsche Rading, eigendom van de familie Witsen, het begin ook van een jarenlange vriendschap met zoon Willem Witsen (1860 – 1923). In  datzelfde jaar ontmoet Tholen Coba Muller, een jaar later trouwen zij en vestigen zij zich uiteindelijk in 1890 in de Kanaalvilla, ’s-Gravenhage waar Tholen in het tuinhuis een atelier inricht. Eind 1885 was de vader van de kinderen Arntzenius, Bram Arntzenius, in het huwelijk getreden met Cobi Witsen, hartsvriendin van Coba en zuster van Willem Witsen. Kort na de geboorte van de drieling Paul, Péronne en Constance  was hun moeder Constance op 3 juni 1883 overleden. Arntzenius, vanaf 1888 griffier van de Tweede Kamer, hertrouwde en trok op verzoek van de familie Tholen in op de begane grond van de Kanaalvilla in de loop van 1890. Willem en Coba Tholen zagen de kinderen min of meer als hun pleegkinderen, voor de kunstenaar Tholen vormden zij jarenlang een onuitputtelijke inspiratiebron voor zowel schilderijen als talloze tekeningen.

Binnen de groep portretten vormen de werken met daarop de kinderen Arntzenius een bijzondere groep. Tussen grofweg 1886 en 1896 heeft hij tientallen (groeps)portretten van hen gemaakt, niet alleen in en rond de Haagse Kanaalvilla maar vooral ook op Ewijkshoeve waar zowel de familie Arntzenius als Tholen regelmatig vertoefden. Ook in de schetsboekjes van Tholen komen de kinderen  veelvuldig aan bod.

Soms zijn het echte portretten waarvoor geposeerd diende te worden, vaker echter komen de kinderen ook ‘gewoon’ voor in impressies van de bosrijke omgeving van zowel de Kanaalvilla als Ewijkshoeve. Daarnaast zijn er de interieurs waarin de kinderen alleen of met elkaar spelend of lezend zijn afgebeeld. Als je dat zo mag formuleren, ze zijn er vooral ook voor de sfeer, poëtisch, intiem, soms ook wat melancholiek of in zichzelf gekeerd. Eigenlijk een beetje overeenkomstig de aard van de kunstenaar zelf, zoals hij in beschrijvingen naar voren komt. Tegelijkertijd  spreekt uit het schilderij de ongedwongen  sfeer die zo kenmerkend is voor de groep van de Tachtigers, de schrijvers maar zeker ook schilders waartoe Tholen eveneens gerekend wordt.

Het schilderij dat tegenwoordig ‘de zusjes Arntzenius’ is  getiteld, vroeger meer neutraal ‘lezende kinderen’, laat de beide oudere zusjes van Paul Arntzenius zien, links Dora (1882-1948), rechts Elizabeth (1881-1936), waarschijnlijk geschilderd in de intieme ambiance van ‘Ewijkshoeve’. De zusjes zijn hier zo’n 13, 14 jaar oud, totaal verzonken in hun boeken. Dora leest, terwijl Elisabeth bladert in een eveneens groot boek met afbeeldingen. Behalve de ingetogenheid, waardoor je je als beschouwer zo stil mogelijk probeert te houden, is het ook vooral de stofuitdrukking, de manier van schilderen die in dit schilderij bewondering oogst. Er is de canapé, het oosterse kleed dat tegen de achtergrond is bevestigd, maar vooral toch het wit van de kleding van beide meisjes. Kleding die we kennen van diverse portretten maar zeker ook tekeningen uit Tholen’s schetsboekjes. Het zijn een soort schortjes die zij beide over hun ‘nette’ kleding dragen, bovendien dragen zij een soort armwarmers, mogelijk een aanwijzing dat het schilderij in het najaar werd geschilderd toen het binnenshuis al een beetje frisjes werd. De manier waarop Tholen de lichtval vanaf  rechts laat vallen op met name de schorten, maar zeker ook de bladzijdes en de linker rand van de canapé, mag zonder overdrijving virtuoos genoemd worden en doen niet onder voor Breitner’s kimono’s zoals Carel Blotkamp opmerkte in 1991:  ‘Op Breitneriaanse wijze laat hij de kleuren van de achtergrond meespelen in het geheel van roden en zwarten, waartegen de witte schortjes van de meisjes mooi afsteken’. (1)

1. Blotkamp, Carel; Bionda, Richard: De Schilders van Tachtig. Nederlandse schilderkunst 1880-1895, Waanders Uitgevers Zwolle/Van Goghmuseum 1991, p. 276, afb. 125

The Arntzenius Sisters 1895

oil on canvas (38.3 x 58.8 cm), 1895 (signed and dated lower left: WB Tholen 95)
inv.nr. 55498 (Paul Arntzenius Collection, gift to the Gouda Museum 1964)

Willem Bastiaan Tholen (1860 – 1931) can be  seen as a late representative of the ’Hague School’, the Dutch equivalent of Impressionism, but more intimate and atmospherical. Within the works of Tholen portraits have a prominent place, although he is most known for his landscapes. Many impressions are at the coast of the Zuyderzee, where he could be frequently found from 1901 onwards in his sailing boat, the ‘Eudia’. Often landscapes within the tradition of the ‘Hague School’ can be interpreted as a form of portraiture, because nature should be associated with emotion, a certain state of mind which can be depicted as a subjective feeling in a work of art. Thematically, Tholen takes this a step further in his interiors and, as mentioned before, portraits, thus broadening the spectrum of the ‘Hague School’.

Tholen was born in 1860 in Amsterdam but raised in Kampen en went to the Amsterdam Royal Acaedemy of Art in 1876. He studied for only one year but shortly afterwards passed his exam,  becoming a schoolteacher in drawing. At that moment he was only 17 years old. After earning his second degree he started to teach at an evening school in Gouda. During the day he worked in the surrounding area with all its lakes and rivers. In the meantime in 1878 he became a apprentice for a few months to the artist Paul Gabriël (1828-1903) who had his studio in Brussels. Even when Tholen went back to Kampen in 1880, Gabriël kept visiting him as his teacher and they often worked together in the surroundings of Kampen and  also in Giethoorn, known as ‘Venice of the North’.

In February 1885 Tholen visited the estate, ‘Ewijkshoeve’, situated close to Hollandsche Rading, property of the Witsenfamily, an event which also marked the beginning of a longlasting  friendship with the son, Willen Witsen (1860-1923). It is here that Tholen makes the acquaintance of Coba Muller; a year later they marry en settle in the so-called ‘Kanaalvilla’ in The Hague, where Tholen fitted up a studio in the summer-gardenhouse. By the end of 1885 the father of the Arntzenius children,  Mr. Bram Arntzenius married Cobi Witsen, a very good friend of Coba Muller and sister of Willem Witsen. Shortly after the birth of the triplet Paul, Péronne and Constance, their mother Constance had passed away on June 3rd 1883. Arntzenius, Clerk in the Dutch Lower House from 1888 onwards, remarried and at the request of the Tholen-family  moved into the groundfloor of the ‘Kanaalvilla’  in the course of 1890. Willem and Coba Tholen considered the children more or less as their adoptive children and for the artist Tholen they were an inexhaustable source of inspiration both for paintings and innumerable drawings.

Of all his portraits the works showing the Arntzenius children are particularly special. Between approximately 1886 and 1896 Tholen made many (group)portraits of them, not only in and around the Hague ‘Kanaalvilla’ but especially at ‘Ewijkshoeve’ where both the Arntzenius and Tholen families were frequent visitors. Also in Tholen’s sketchbooks the children appear regularly.
Sometimes these works are real portraits for which the children had to pose; more often than not, the children are represented casually in the woods surrounding the ‘Kanaalvilla’ as well as ‘Ewijkshoeve’.  There are also interiors in which the children are alone or at play or reading with each other.  One might even say, the children are there primarily  for the atmosphere, poetical, intimate, and sometimes a little melancholy or introvert. Actually a bit like the character of the artist himself, at least how he is described by others. At the same time his paintings are characterized by a informal mood, which is characteristic for the group of the so-called ‘Tachtigers’, writers of the 1880’s but also painters of which Tholen is a representative.

The painting that today is known as ‘the Arntzenius Sisters’, formerly with the more neutral ‘Children Reading’, shows the two older sisters of Paul Arntzenius, Dora (1882-1948) to the left, Elisabeth (1881-1936) to the right, probably painted in the intimate ambiance van the ‘Ewijkshoeve’ mansion. The sisters are about 13, 14 years old, both completely obserbed in their books. Dora is reading, while Elisabeth is browsing in an equally large book with illustrations. Because of the subdued mood suggested in the painting, as an observer you want to be as quiet as possible too. It is also how Tholen depicts the texture and the overall style of his painting which results in our admiration. Of course there is the sofa, the oriental rug hanging in the background, but above all there is the bright white of the pinafores of both the girls. Clothing that we have seen in various paintings and the many drawings in the sketchbooks by Tholen. These are the pinafores that they wear over their ‘good  clothes’; besides this they are wearing some sort of ‘armwarmers’, suggesting that the painting might be made during autumn when it was already getting  chilly. The way Tholen illuminates the pinafores, but also the pages and the left side of the sofa, may without a doubt be called virtuso and can be compared to Breitner’s kimonos,  as Carel Blotkamp suggested in 1991, writing about this picture: ‘Using the same device as Breitner, he has worked the reds and blacks, which forms a sharp contrast to the girls’ white pinafores. The arrangement of the figures also recalls Breitner’s portrayal of girls in kimonos’.  (1)

1. Blotkamp, Carel; Bionda, Richard: The Age of Van Gogh. Dutch Painting 1880-1895, Waanders Uitgevers Zwolle/The Burrell Collection, Glasgow Museum & Art Galleries, Glasgow, 1990/91, p. 216/17, afb. 81

Link naar het artikel 'De ‘totaal expositie’ van W.B. Tholen bij de Rotterdamsche Kunstkring in 1906' van Evelien de Visser is het RKD Bulletin 2020 (digitaal tijdschrift gepubliceerd door het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis): https://bulletin.rkd.nl/nl/bulletin-2019-2020/de-totaal-expositie-van-wb-tholen-bij-de-rotterdamsche-kunstkring-in-1906/?utm_campaign=Haagse%20School%20Nieuwsbrief&utm_medium=email&utm_source=Revue%20newsletter